کتاب‌های نفیس

گنجنامه

انتشار مجموعه 20 جلدی گنج‌نامه یکی از مهمترین گام‌ها برای معرفی آثار ناشناخته تاریخ معماری چند هزار ساله این سرزمین است که آثار برجسته بسیاری پدید آورده است و این آثار به‌مثابه میراثی غنی در اختیار ماست. این میراث گران‌بها گنجینه‌ای از اصالت‌ها و ارزش‌ها را در خود محفوظ داشته است و نشان از هویتی دارد که امروزه نیازمند بازشناسی آن هستیم.
در این مجموعه غنی حدود ششصد اثر تاریخی در مجموعه‌ای واحد معرفی و بررسی شده است. اهمیت این مجموعه در این است که تعداد نقشه‌هایی که تاکنون از بناهای ما ـ و اغلب به‌همت خارجیان ـ منتشر شده است، از چند ده نقشه تجاوز نمی‌کند و کیفیت نازل اغلب این مدارک محدود نیز به‌میزان زیادی از ارزش و کارایی آن‌ها می‌کاهد.این مجموعه گنج‌نامه نامیده شده است؛ زیرا نشانه‌های گنجی را ارائه می‌دهد که دسترسی به آن سرفرازی و استقلال را در پی دارد. گنج‌نامه بالغ بر 20 مجلد است که ترتیبی موضوعی دارند و تقریبا تمامی انواع بناها را دربرمی‌گیرند. به این ترتیب که پنج جلد آن به‌معرفی «خانه‌ها»، چهارجلد به معرفی «مساجد و مساجد جامع»، سه جلد به‌معرفی «امامزاده‌ها و مقابر»، دو جلد به «بناهای بازار»، دو جلد به‌معرفی «کاخ‌ها و باغ‌ها» و بقیه جلدها به‌معرفی «مدارس»، «کاروان‌سراها» و «حمام‌ها» می‌پردازد و یک جلد نیز به «بناهای مذهبی تهران» اختصاص دارد. در جلد 21 گنج‌نامه، که دردست تهیه است و بخش عمده آن آماده شده است، نمایه‌ای جامع با موضوع‌های متنوع از 20 مجلد آن ارائه می‌شود.
مطالب و مستندات ارائه شده در گنج‌نامه یک شبه فراهم نشده است؛ حاصل بیش از چهل سال کار و تلاش مشترک استادان و دانشجویان دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهیدبهشتی در ثبت و ضبط آثار معماری سنتی این سرزمین است. تنظیم و تدوین مدارک فوق و تکمیل آن‌ها برای انتشار به‌صورت مجموعه‌ای مفصل در سال 1371 در مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی آغاز شد و تا امروز نیز ادامه دارد.

همکاران گنجنامه در شاخه‌ها و زمینه‌های گوناگونی فعالیت داشته‌اند. گروهی از آنها عهده‌دار تهیه و تنظیم نقشۀ بناها بوده‌اند. این گروه، ابتدا نقشه‌های مناسب را از میان نقشه‌های موجود در آرشیو مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده انتخاب نموده و سپس با مقایسۀ بسیار دقیق با سایر نقشه‌ها و عکس‌ها تلاش کرده‌اند صورت تصحیح‌شدۀ نقشه‌ها ترسیم شود. مجموعۀ نقشه‌های تهیه و تصحیح‌شده در مدت فعالیت دفتر گنجنامه بیش از سه هزار برگ نقشه است. گروه دیگری از این همکاران، عکس‌های جدیدی از وضع امروزی بناها تهیه کرده‌اند که این کار باید با سفرهای متعدد به گوشه و کنار کشور و اخذ مجوز لازم انجام می‌شد. این همکاران در مدت فعالیت خود مجموعه‌ای افزون بر بیست هزار اسلاید از بناهای تاریخی کشور تهیه کرده‌اند که فقط بخش کوچکی از آنها در این مجموعه آمده است و بقیه در آرشیوی منظم و قابل دسترسی برای محققان در مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده نگهداری می‌شود. گروه سوم همکاران نیز متون تاریخی و توصیفی بناهای گوناگون را تهیه کرده‌اند. یکی از مهمترین وظایف این همکاران در تهیۀ متون تاریخی جستجوی منابع مکتوب مرتبط در کتابخانه‌ها و مراجع بوده که با توجه به پراکندگی یا نبودن اطلاعات قابل مراجعه و معتبرکاری بس دشوار بوده است.

گنجنامه توصیف تحلیلی با ادراک دقیق معماری و فضاسازی از بنا نیز ارائه شده است. در مرحلۀ ویرایش، کار با دقت بازنگری و از جهات گوناگون تصحیح و تکمیل شده است. ترجمۀ متون و ویرایش دقیق متون انگلیسی نیز از وظایف دیگر این همکاران بوده است.

مجموعۀ گنجنامه در هفدهمین دورۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1378 به عنوان «کتاب سال در هنر» برگزیده شد. امروزه پس از حدود 18 سال کار، تنظیم و تدوین مجلدات گنجنامه تقریباً به پایان رسیده و تاکنون 16مجلد آن به زیور طبع آراسته شده است. تدوین و انتشار این مجموعه بدون مساعدت‌ها و حمایت‌های همه جانبۀ ریاست دانشگاه شهید بهشتی و مسئولان دانشکدۀ معماری و شهرسازی و نیز همکاری و مشارکت سازمان میراث فرهنگی امکان‌پذیر نبود و تا سال‌ها به صورت آرزویی دست‌نایافتنی در اذهان باقی می‌ماند.