زیبایی‌شناسی در معماری (ویراست دوم)
نوشتۀ: یورگ کورت گروتر
ترجمۀ: دکتر جهانشاه پاکزاد و مهندس عبدالرضا همایون
چاپ سوم: 1401، 512 صفحۀ وزیری، قیمت 2.350.000 ریال
امروزه معماری با آنکه رشته‌ای در علوم دقیقه است جزو هنر نیز به شمار می‌آید. جنبه‌های کمابیش عقلایی معماری مانند اقتصاد، ایستایی و فیزیک ساختمان را می‌توان دقیقاً تعریف کرد و کمیت آن را سنجید. این مسائل را می‌توان با منطق [ریاضی] حل کرد. جنبه‌های کمابیش غیرعقلایی و احساسی ساخت‌وساز،که بیشتر به حوزۀ زیبایی‌شناسی مربوط است، نه قابل اندازه‌گیری است و نه قابلیت تعریف‌پذیری دقیق دارد.
به‌یقین این یکی از دلایل عدم قطعیت در جنبه‌های زیبایی‌شناسی ساخت‌وساز است. اگر نظر مردم راجع به بنایی خاص سؤال شود، پاسخ‌ها اغلب نامشخص و ذهنی است؛ معماران هم در ذکر دلایل شکل‌گیری طرح‌هایشان اغلب به سنگر اصطلاحات حرفه‌ای پناه می‌برند و غالب آنها علل اتفاقی را منشاء اثر خود اعلام می‌کنند.
تجربۀ معماری و ادراک آن به‌ندرت کمیت‌پذیر است. عوامل ذهنی همیشه فراتر از جنبه‌های عینی و قابل اندازه‌گیری است. معماری، بهمثابه یک شیء، قابل اندازه‌گیری و محاسبه است و می‌توان آن را با عدد و رقم بیان کرد؛ ولی مخاطب آن یعنی انسان را به عنوان «حامل ذهنیت» نمی‌توان یکسان فرض کرد. فرایند ادراک را می‌توان امروزه تا حد زیادی تشریح کرد. بسیاری از فعل‌وانفعالات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک را حتی می‌توان اندازه‌گیری کرد. امروزه عوامل تأثیرگذار جنبی بر ادراک از قبیل وضع جسمانی، پیش‌آگاهی‌ها، تجربه و غیره مشخص است؛ ولی این عوامل از شخصی به شخصی دیگر چنان متفاوت است که عملاً نمی‌توان فرایند ادراک را به لحاظ ارتباط با حالات و وضعیت‌های مختلف ادراکی تعمیم‌پذیر دانست.
در کنار ساختمان بهمثابه «عینیت» و انسان بهمثابه «ذهنیت» می‌بایستی از شرایط بیرونی بهمثابه عامل سوم نام برد؛ داده‌هایی که نه وابسته به ناظرند و نه وابسته به منظور، ولی تأثیر مهمی بر فرایند ادراک دارند.
ایجاد یک نظریۀ کامل و جامع راجع به زیبایی‌شناسی معماری به دلایل گفته‌شده امکان‌پذیر نیست؛ حتی پیش‌بینی اینکه چگونه می‌توان طراحی کرد و ساخت تا یک معماری خوب عرضه شود نیز میسر نیست.
در مقدمۀ این کتاب سعی شده است آن قسمت از مبانی عمومی ادراک، که در توضیح خصیصه‌های زیبایی‌شناسی معماری مفید است، به اجمال مطرح شود. طرح این زمینه‌ها بخش عمده‌ای از کتاب را به خود اختصاص داده است؛ البته تا حدی پاره‌پاره و جسته‌گریخته گاهی فرایندهای خاصی ساده شده تا مسائل مهم آن شاخص‌تر شود؛ به همین خاطر این اثر ادعای کامل بودن ندارد. مصادیق مطرح‌شده در این کتاب از دوره‌های متفاوت و فرهنگ‌های گوناگون انتخاب شده است تا بر اصول مشخصی از معماری، که فارغ از زمان و اقلیم و فرهنگ و ایدئولوژی قابل تعمیم است، تأکید شود. آوردن نقل قول‌ها نیز در جهت ارائۀ مستقیم مهمترین شاخصه‌های هر طرز تفکر بوده است.
کتاب حاضر قرار نیست نسخه بنویسد؛ در این کتاب سعی شده است پیچیدگی ظاهری فرایند ادراک معماری را روشن‌تر کرده تا بتوان تسهیلی در تصمیم‌گیری‌های موردی به وجود آورد. بدین خاطر مخاطبان این کتاب فقط متخصصان نیستند، بلکه کلیه علاقه‌مندان به تأثیر محیط و طراحی فضای پیرامون می‌توانند مخاطب کتاب حاضر باشند.